Powszechny Spis Rolny oraz Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań zostały przeprowadzone na terenie całego kraju w dniach od 21 maja do 8 czerwca 2002 r. (według stanu w dniu 20 maja 2002 r. godz. 24⁰⁰) zgodnie z n/w ustawami podjętymi przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej:

-  z dnia 2 grudnia 1999 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2001 r. (DzU z 2000 r., nr 1, poz. 1) z późniejszą zmianą (DzU z 2000 r., nr 93, poz. 1026),

-  z dnia 9 września 2000 r. o powszechnym spisie rolnym w 2002 r. (DzU z 2000 r., nr 99, poz. 1072),

-  z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (DzU z 1995 r., nr 88, poz. 439) z późniejszymi zmianami.

W powyższych aktach prawnych określono termin i zakres tematyczny spisów, zasady organizacji i realizacji prac spisowych, zobowiązanie ludności do udzielania informacji oraz sposób ich zebrania.

Celem Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. było między innymi:

-  zapewnienie podstawowej bazy informacyjnej o gospodarstwach rolnych i związanych z nimi gospodarstwach domowych, koniecznej dla realizacji krajowej, regionalnej i lokalnej polityki rolnej i społecznej na wsi,

-  dostarczenie informacji niezbędnych dla finalizowania procesów stowarzyszeniowych z Unią Europejską (UE), jak i zapewnienia podstaw informacyjnych w pierwszych latach członkostwa zgodnie z wymogami UE oraz wykonanie zobowiązań Polski w zakresie dostarczenia informacji dla potrzeb organizacji międzynarodowych (FAO, OECD, EUROSTAT i inne),

-  zbudowanie i aktualizacja statystycznych operatów losowania prób do różnotematycznych badań reprezentacyjnych.

Zakres tematyczny Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. był bardzo obszerny i dotyczył blisko 3 mln gospodarstw rolnych, w tym prawie 312 tys. w województwie podkarpackim.

Wyniki spisu są przedstawiane w kolejno opracowywanych publikacjach krajowych pod następującymi tytułami:

1. „Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich”,
2. „Zwierzęta gospodarskie”,
3. „Użytkowanie gruntów i ich jakość”,
4. „Uprawy rolne”,
5. „Uprawy ogrodnicze”,
6. „Budynki i infrastruktura techniczna w gospodarstwach rolnych”,
7. „Ciągniki, maszyny i inne środki transportu w gospodarstwach rolnych”,
8. „Pozarolnicza działalność gospodarstw rolnych”,
9. „Systematyka i charakterystyka gospodarstw rolnych”,
10. „Wybrane elementy sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych”,
11. „Przemiany agrarne”,
12. „Metodologia Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r.”,
13. „Rolnictwo na terenach górskich i terenach o słabych warunkach glebowych”,
14. „Cele produkcji w gospodarstwach rolnych”,
15. „Charakterystyka gospodarstw prowadzących rachunkowość rolną”,
16. „Nakłady pracy w gospodarstwach rolnych”,

oraz w publikacjach szczebla wojewódzkiego:

1. „Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich”,
2. „Wybrane elementy sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych”,
3. „Systematyka i charakterystyka gospodarstw rolnych”,
4. „Cele produkcji w gospodarstwach rolnych”.

W przygotowaniu są również publikacje dla szczebla gminnego.

Zakres i tematyka Powszechnego Spisu Rolnego  

Powszechnym Spisem Rolnym objęto:

-  gospodarstwa indywidualne o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha,

-  gospodarstwa indywidualne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 do 1 ha włącznie,

-  osoby fizyczne będące właścicielami zwierząt gospodarskich, nie posiadające użytków rolnych lub posiadające użytki rolne o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha,

-  pozostałe gospodarstwa rolne będące w użytkowaniu osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej.

Wykaz gospodarstw indywidualnych powstał w oparciu o statystyczny rejestr podatkowy (system SPGC), który aktualizowany był przez rachmistrzów w czasie obchodu przedspisowego oraz uzupełniany o wykaz właścicieli zwierząt gospodarskich nie posiadających użytków rolnych lub posiadających użytki rolne o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha. Kartotekę gospodarstw rolnych będących w użytkowaniu osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej utworzono na podstawie Bazy Jednostek Statystycznych.

Dla gospodarstw rolnych, których użytkownicy odmówili udziału w Powszechnym Spisie Rolnym 2002 r. lub z użytkownikami, z którymi kontakt był niemożliwy dokonano imputacji danych o gospodarstwie.

Tematyka Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. została ujęta na formularzach spisowych w następujących działach:

• Powierzchnia gospodarstwa,
• Struktura własnościowa użytków rolnych gospodarstwa,
• Struktura dochodów,
• Działalność gospodarcza,
• Pracujący w indywidualnym gospodarstwie rolnym,
• Powierzchnia zasiewów,
• Powierzchnia inna,
• Pogłowie zwierząt gospodarskich,
• Rozdysponowanie produkcji rolniczej,
• Infrastruktura gospodarstwa,
• Budynki i budowle,
• Magazynowanie w gospodarstwie,
• Nawozy i pestycydy w gospodarstwie,
• Maszyny i urządzenia rolnicze,
• Wybrane wydatki w gospodarstwie.

W ramach spisu w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha zebrano następujące informacje:

1)  dane o osobach będących użytkownikami gospodarstw rolnych:

a) nazwisko i imiona użytkownika gospodarstwa rolnego,

b) poziom wykształcenia rolniczego użytkownika,

c) wkład pracy w gospodarstwo rolne w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie – liczba godzin przepracowanych w gospodarstwie,

2)  o liczbie pracowników najemnych stałych i pracowników dorywczych zatrudnionych w gospodarstwie rolnym,

3)  o użytkowaniu gruntów, a w szczególności:

a) o powierzchni gruntów ogółem, w tym użytków rolnych (gruntów ornych, sadów, łąk i pastwisk trwałych), lasów i gruntów leśnych oraz pozostałych gruntów i nieużytków,

b) o powierzchni zasiewów głównych upraw,

4)  o pogłowiu zwierząt gospodarskich według gatunków i grup produkcyjno-użytkowych oraz liczbie pni pszczelich,

5)  o rozdysponowaniu produkcji rolniczej,

6)  o budynkach, infrastrukturze i wyposażeniu technicznym gospodarstw, w tym:

a) rodzaje budynków, budowli i ich powierzchnia,

b) liczba ciągników rolniczych i innych środków transportowych oraz maszyn rolniczych,

c) źródła zaopatrzenia w wodę, sposoby odprowadzania ścieków i usuwania śmieci,

d) wyposażenie w sieć elektryczną i telefon,

e) rodzaje urządzeń melioracyjnych,

7)  o stosowaniu nawozów i pestycydów w gospodarstwie w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie,

8)  o zadłużeniu gospodarstw rolnych,

9)  o działalności gospodarczej (rolniczej i pozarolniczej) prowadzonej przez użytkownika gospodarstwa rolnego lub osobę dorosłą pozostającą z użytkownikiem we wspólnym gospodarstwie domowym,

10)  o ważniejszych wydatkach poniesionych w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie, w tym na:

a) zakup gruntów,

b) budowę lub modernizację budynków,

c) powiększenie stada podstawowego,

d) zakup ciągników rolniczych i innych środków transportowych oraz maszyn rolniczych.

Dla osób fizycznych użytkujących gospodarstwa indywidualne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 ha do 1 ha włącznie oraz dla właścicieli zwierząt gospodarskich zebrano w/w informacje, z wyłączeniem tych, o których mowa w pkt. 8 i 10, a w ramach punktów 3b, 6b, i 7 zebrano dane w ograniczonym zakresie tematycznym.

W ramach spisu u osób prawnych i w jednostkach organizacyjnych nie mających osobowości prawnej zebrano informacje, o których mowa w punktach 2-10.

Zgodnie z ustawą z dnia 2 grudnia 1999 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2002 r. (DzU z 2000 r., nr 1, poz. 1 i nr 93 poz. 1026) i rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 22 maja 2002 r. w sprawie wylosowanych obwodów objętych spisem kontrolnym (DzU nr 66, poz. 597) po zakończeniu Powszechnego Spisu Rolnego i Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań, przeprowadzono w dniach od 17 do 25 czerwca 2002 r. spis kontrolny w wylosowanych 903 obwodach spisowych w kraju, co stanowiło 0,5% ogółu obwodów spisowych.

Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

Za gospodarstwo indywidualne uważa się gospodarstwo rolne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 ha, będące własnością lub znajdujące się w użytkowaniu osoby fizycznej lub grupy osób.

Za właściciela zwierząt gospodarskich uważa się osobę nie posiadającą użytków rolnych lub posiadającą użytki o powierzchni mniejszej niż 0,10 ha, która ma co najmniej: 1 sztukę bydła lub (i) 5 sztuk trzody chlewnej albo 1 lochę lub (i) 3 sztuki owiec bądź kóz lub (i) 1 konia lub (i) 30 sztuk drobiu lub (i) 5 sztuk samic zwierząt futerkowych (w tym królików) lub (i) 1 pień pszczeli.

Za użytkownika gospodarstwa indywidualnego uważa się osobę fizyczną lub grupę osób, które faktycznie użytkują grunty, niezależnie od tego, czy są właścicielami, dzierżawcami, czy użytkują je z innego tytułu i niezależnie od tego, czy grunty te są zlokalizowane w jednej, czy w kilku gminach.

Za gospodarstwo domowe użytkownika gospodarstwa rolnego (właściciela zwierząt gospodarskich) uważa się zespół osób mieszkających i utrzymujących się wspólnie, jeżeli wśród nich jest osoba prowadząca gospodarstwo indywidualne (właściciel zwierząt gospodarskich).

Budynki, budowle

Spisowi podlegały wszystkie budynki i pomieszczenia inwentarskie (obory, chlewnie, kurniki) oraz gospodarcze (stodoły), a także budynki i budowle przeznaczone do przechowywania technicznych środków produkcji, budynki wielofunkcyjne i inne pomieszczenia użytkowane w gospodarstwach, np.: owczarnie, stajnie, pieczarkarnie, szklarnie, tunele foliowe wysokie (1,5 m i więcej w szczycie), niezależnie od formy własności, tj. własne i dzierżawione.

O zakwalifikowaniu budynku do określonej kategorii decydowało pierwotne przeznaczenie oraz zainstalowane stałe wyposażenie, niezależnie od aktualnego wykorzystania budynku. Powierzchnia budynków lub budowli spisywana była w pełnych m² według dokumentacji technicznej, a w przypadku jej braku według pomiaru po zewnętrznym obrysie. W przypadku budynków piętrowych powierzchnia jest sumą powierzchni każdej kondygnacji.

Ujmowane w spisie powierzchnie charakteryzujące sposób wykorzystania budynków lub budowli to:

-  powierzchnia wykorzystana na działalność rolniczą - powierzchnia w budynkach i budowlach wykorzystana na produkcję roślinną, zwierzęcą, przechowywanie produktów rolniczych oraz sprzętu, łącznie z powierzchnią, na której w trakcie spisu trwała przerwa technologiczna;

-  powierzchnia wykorzystana na działalność pozarolniczą - cała powierzchnia w budynkach i budowlach przeznaczona na prowadzenie działalności gospodarczej nie związanej z produkcją rolniczą, łącznie z powierzchnią, na której w trakcie spisu nastąpiła czasowo przerwa w prowadzeniu działalności;

-  powierzchnia nie wykorzystana - cała powierzchnia budynków i budowli, która nie była wykorzystywana na działalność rolniczą ani pozarolniczą (użytkownik zrezygnował z prowadzenia jakiejkolwiek działalności lub pomieszczenia nie zostały jeszcze wykończone).

Infrastruktura techniczna

W spisie zebrano informacje o infrastrukturze technicznej gospodarstw indywidualnych. Dane dotyczą gospodarstwa rolnego a nie gospodarstwa domowego położonego poza gospodarstwem rolnym.

W spisie ujęto następujące elementy infrastruktury technicznej:

-  wyposażenie we własne ujęcie wody ze studni,

-  wyposażenie w sieć elektryczną,

-  sposób usuwania śmieci,

-  wyposażenie w telefon stacjonarny.

Ciągniki, maszyny rolnicze i inne środki transportowe

Spisem zostały objęte ciągniki, samochody, wybrane maszyny i urządzenia rolnicze użytkowane w gospodarstwie, zarówno te, które stanowiły własność użytkownika gospodarstwa, jak i te, których właścicielem były inne osoby (dzierżawa, leasing itp.). W przypadku gdy ciągniki, samochody, maszyny należały do kilku rolników spisywano je u tego rolnika, u którego znajdowały się w momencie spisu.

Nie spisywano sprzętu, który był niesprawny dłużej niż rok oraz tego, który został przeznaczony do kasacji (rozbiórka, złomowanie).

Dane o ciągnikach i środkach transportu w spisie dotyczą:

-  ciągników - kołowych dwuosiowych i gąsienicowych,

-  samochodów ciężarowych - tj. samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych,

-  przyczep - tj. przyczep, wywrotek ciągnikowych i samochodowych jedno- i wieloosio-wych oraz naczep o ładowności powyżej 1 tony.

W 2002 r. spisano następujące maszyny i urządzenia:

-  kombajny zbożowe - samobieżne i zaczepiane;

-  kombajny ziemniaczane – jedno- i dwurzędowe, samobieżne i zaczepiane;

-  kombajny buraczane - łącznie z samobieżnymi wyorywaczami buraków i zestawami do sprzętu buraków;

-  silosokombajny samobieżne;

-  silosokombajny pozostałe - łącznie z sieczkarniami polowymi (zawieszanymi i przyczepianymi) do zbioru zielonek niskołodygowych i wysokołodygowych, a także ze wszystkimi ścinaczami zielonek do sprzętu zielonek niskołodygowych;

-  rozsiewacze nawozów i wapna - ciągnikowe (zawieszane i zaczepiane) przeznaczone zarówno do rozsiewania nawozów sztucznych, jak i wapniowych;

-  rozrzutniki obornika - jedno- i dwuosiowe;

-  kosiarki ciągnikowe;

-  ładowacze chwytakowe - łącznie z czołowymi, zawieszane i zaczepiane na ciągnikach oraz samobieżne;

-  kopaczki do ziemniaków - wszystkie kopaczki ciągnikowe, zawieszane i półzawieszane (w tym wibracyjne), które przeznaczone są do kopania ziemniaków z jednego lub dwóch rzędów;

-  sadzarki do ziemniaków - wszystkie rodzaje sadzarek do ziemniaków, zarówno zawieszane jak i półzawieszane, dwu- i wielorzędowe;

-  przyczepy zbierające - wszystkie specjalistyczne przyczepy zbierające (jedno- i dwuosiowe), przeznaczone do zbioru siana, słomy i niektórych zielonek z pokosów i wałów oraz transportowania ich do miejsca składowania (bez przyczep objętościowych ogólnego przeznaczenia);

-  prasy zbierające - wszystkie prasy zbierające, przeznaczone do zbioru, prasowania i wiązania w bele zgrabionego w wały siana i słomy po kombajnie zbożowym (z wyjątkiem pras zamontowanych na kombajnie);

-  agregaty uprawowe - wszystkie agregaty uprawowe wieloczynnościowe przeznaczone do przygotowywania roli pod siew, stanowiące zespół co najmniej dwóch urządzeń fabrycznie przystosowanych do jednoczesnej współpracy z ciągnikiem;

-  polowe opryskiwacze ciągnikowe - zawieszane i przyczepiane, a także samobieżne;

-  sadownicze opryskiwacze ciągnikowe - zawieszane i przyczepiane, a także samobieżne;

-  dojarki bańkowe - dojarki mechaniczne bańkowe, w których mleko przepływa z aparatu udojowego do bańki udojowej podłączonej do układu podciśnienia;

-  dojarki rurociągowe - dojarki mechaniczne rurociągowe, w których mleko przepływa z aparatu udojowego do rurociągu mlecznego wytwarzającego podciśnienie udojowe oraz transportującego mleko do odbieracza mleka;

-  konwiowe schładzarki do mleka - urządzenia służące do oziębienia mleka do temp. 4‑5⁰C i przechowywania go do czasu dostawy. Dotyczy urządzeń, w których mleko w konwiach umieszczone jest w komorach wypełnionych schłodzoną uprzednio wodą z lodem;

-  zbiornikowe schładzarki do mleka - urządzenia służące do oziębienia mleka do temp. 4‑5⁰C i przechowywania go w tej temperaturze.

Ważniejsze grupowania i zakres publikowanych danych

Dane spisowe zostały ujęte w dwóch podstawowych formach własności, tj. w sektorze publicznym i prywatnym.

W sektorze prywatnym podstawowymi formami własności są: własność prywatna krajowa (gospodarstwa indywidualne, gospodarstwa spółdzielcze i spółki prywatne), własność zagraniczna i własność mieszana.

Do sektora publicznego zaliczono gospodarstwa własności państwowej (Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych), gospodarstwa będące własnością samorządową (gmin) oraz gospodarstwa stanowiące własność mieszaną (spółki z przewagą mienia państwowego).

W ramach sektora prywatnego dane opracowano dla gospodarstw:

-  własności prywatnej krajowej, w tym dla:

-  gospodarstw indywidualnych,

-  spółdzielni produkcji rolniczej, które obejmują rolnicze spółdzielnie produkcyjne, spółdzielnie kółek rolniczych i inne gospodarstwa spółdzielcze o przeważającej działalności rolniczej,

-  własności zagranicznej,

-  własności mieszanej.

Gospodarstwa indywidualne obejmują:

-  gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha,

-  gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych od 0,1 ha do 1 ha włącznie (działki rolne),

-  osoby fizyczne będące właścicielami zwierząt gospodarskich, nie posiadające użytków rolnych lub posiadające użytki rolne o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha.

W ramach sektora publicznego w publikacji prezentuje się dane dla gospodarstw:

-  własności państwowej, w tym gospodarstw skarbowych,

-  własności samorządowej,

-   własności mieszanej.

Niezależnie od powyższych grupowań – dane Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r., opracowano według grup obszarowych powierzchni użytków rolnych, wyodrębniając następujące grupy: do 1 ha, 1-2, 2-3, 3-5, 5-7, 7-10, 10-15, 15-20, 20-30, 30-50, 50-100, 100-200, 200-300, 300-500, 500-1000, 1000 ha i więcej.

W celu przeliczenia pogłowia zwierząt w sztukach fizycznych na sztuki przeliczeniowe duże (dotyczy 4 podstawowych gatunków zwierząt gospodarskich - bydła, trzody chlewnej, owiec i koni) - wykorzystano następujące współczynniki:

bydło - 0,8,

trzoda chlewna - 0,15,

owce - 0,08,

konie - 1,0.

            W tablicach, wprowadzono automatyczne zaokrąglenia, co niekiedy może powodować drobne rozbieżności w sumowaniu danych na wyższych poziomach agregacji. Liczby te są poprawne pod względem merytorycznym.